VRLIKA, Vrljika
Vrlika, mesto
Vrlički Prozor
Etimologija
1185. Verchreka, tj. vrh rěka, mesto u izvorištu reke Cetine, odatle sa ikavskom zamenom jata *Vrhrika, ispadanjem h i disimilacijom Vrlika (Skok III 141a, 624a). (A.L.)
Atribucija
- grad: Ah, moj babo, u Vrljici gradu (KH III,Narodne pjesme muslimana u Bosni i Hercegovini, Iz rukopisne ostavštine Koste Hörmanna, redakcija, uvod i komentari Đenana Buturović, Sarajevo, 1966. (KH III) 6:55)
- bijela: Da ih tjera bijeloj Vrljici (KH II,Narodne pjesme muslimana u Bosni i Hercegovini, sabrao Kosta Hörmann 1888-1889, knjiga II, drugo izdanje, Sarajevo 1933. (KH II) 63:471)
- ravna: Drugu posla u Vrljiku ravnu (MH III,Hrvatske narodne pjesme, skupila i izdala Matica hrvatska. Odio prvi. Junačke pjesme.
I/3. Junačke pjesme (muhamedovske), knjiga treća, uredio Dr Luka Marjanović, Zagreb, 1898. (MH III) 22:59); KH II,Narodne pjesme muslimana u Bosni i Hercegovini, sabrao Kosta Hörmann 1888-1889, knjiga II, drugo izdanje, Sarajevo 1933. (KH II) 63 - isrid Like klete: Sa Vrljike, isrid Like klete (MH III,Hrvatske narodne pjesme, skupila i izdala Matica hrvatska. Odio prvi. Junačke pjesme.
I/3. Junačke pjesme (muhamedovske), knjiga treća, uredio Dr Luka Marjanović, Zagreb, 1898. (MH III) 11:425) - bez atribucije: To začula na Vrljici straža (Vuk VI,Српске народне пјесме 1 - 9, скупио их Вук Стеф. Караџић, државно издање.
Пјесме јуначке најстарије и средњијех времена, књига шеста, Београд, 1899. (Vuk VI) 49:497); MH III,Hrvatske narodne pjesme, skupila i izdala Matica hrvatska. Odio prvi. Junačke pjesme.
I/3. Junačke pjesme (muhamedovske), knjiga treća, uredio Dr Luka Marjanović, Zagreb, 1898. (MH III) 11, 22; KH I,Narodne pjesme muslimana u Bosni i Hercegovini, sabrao Kosta Hörmann 1888-1889, knjiga I, drugo izdanje, Sarajevo 1933. (KH I) 25; KH II,Narodne pjesme muslimana u Bosni i Hercegovini, sabrao Kosta Hörmann 1888-1889, knjiga II, drugo izdanje, Sarajevo 1933. (KH II) 42, 63, 68; KH III,Narodne pjesme muslimana u Bosni i Hercegovini, Iz rukopisne ostavštine Koste Hörmanna, redakcija, uvod i komentari Đenana Buturović, Sarajevo, 1966. (KH III) 6
Geografski položaj
43° 54’ N, 16° 23’ E
Grad u Hrvatskoj.
Istorijat
Mesto Vrlika je u početku bilo na izvoru reke Cetine (rimsko ime Tilurius), a od XV v. narod se preselio iz Vrlike pod grad Prozor zadržavši staro ime, dok je ime grada Prozora iščezlo. Ovakav razvoj događaja bio je moguć zato što Vrlika nije bila castrum – utvrđeni grad, poput Glavaša (srednjovekovni Lab) i Prozora, već joj je položaj prirodno bio zaštićen vodenim tokovima. Tokom druge polovine XV v., usled učestalih prodora Turaka kroz klanac Uništa na prostor Vrličke županije, stanovnici središta stare Vrlike sklanjaju se u utvrđeni Vrlički grad („Castrum Werhlychky”). Taj grad je zapravo grad Prozor, koji kralj Ladislav Napuljski godine 1406. daruje Hrvoju Vukčiću Hrvatiniću zajedno sa Vrličkom župom, a ovaj ga utvrđuje i priprema za odbranu od Turaka. S vremenom dolazi do potpunog preseljavanja stanovništva iz starog centra županije pod tvrđavu Prozor i na novo naselje prenosi se naziv ranijeg sedišta – Vrlike.
Grad Vrlika se prvi put spominje u pisanim izvorima 1069. kao sedište Cetinske županije – starohrvatske županije koja je obuhvatala gradove: Glavaš, Prozor, Sinj, Trilj, Stolac, Gradac, Nutjak, Tugare i Poljičku župu. (Po mišljenju drugih istraživača, prvi pomen Vrlike datira se u 1185. u spisima splitskog sinoda, i smatra se da ona već tada nije više bila u sastavu Cetinske županije, nego da je tvorila samostalnu župu.)* U vremenu između X i XI v., severni deo Cetinske županije se izdvaja u samostalnu župu – Vrličku, koja se na severu graniči sa Kninskom županijom, a na jugu (kod današnjega manastira Dragović) sa Cetinskom. Na severu Vrličke županije je grad Glavaš smešten pod obronkom Dinare, a grad Prozor nalazi se nad današnjom Vrlikom. Oba utvrđena grada nastaju u srednjem veku i kasnijeg su postanka nego sama župa Vrlika.
Turci osvajaju Vrliku 1522. i u njoj ostaju do 1688, kada grad prelazi pod mletačku upravu. Pod francuskom vlašću bila je od 1805. do 1813. kada je (1811) ustanovljena i „Općina Vrlika” koja je pripadala kotaru Knin (okrug Šibenik).
Od 1822. Vrlika je takođe opština, ali ovog puta pod austrijskom vlašću i pripada kotaru Sinj (okrug Split). Kao i cela Dalmacija, Vrlika se pod austrougarskom upravom nalazi do kraja Prvog svetskog rata.
Od istorijskih spomenika u oblasti Vrlika sačuvani su crkva sv. Spasa iz IX v. (selo Cetina), na čijem je pročelju najstariji zvonik kod Hrvata (podigao ga je cetinski župan Gastika); utvrđenje Glavaš u podnožju Dinare (selo Glavaš) i tvrđava Prozor (Gradina) koja se uzdiže iznad grada Vrlike.
Epski kontekst
Pesme u Vrlici/Vrljici pominju Kržaljicu Peja (Vuk VI, 49), „silno vlašče, od Vrljike bana” (KH II, 68), ajan Ali-agu (KH II, 63), vrljičkog imama (KH III, 6) itd.
Pije vino beg Mustaj beg lički,
A u svojoj Liki i Vrljiki
I na svojoj na bojali kuli (KH I, 25:1–3).
Literatura
 | 1865 | Chiudina, Jakov: Vrlika, u Spljetu. |
| 1937 | Gunjača, Stjepan: Topografska pitanja na teritoriju stare Cetinske županije s ekskursima o ubikaciji Setovije i Tiluruma, Zagreb – Split. [12-13*] |
| 1957 | Vego, Marko: Naselja bosanske srednjevjekovne države, Svjetlost, Sarajevo cobiss |